Geschreven door Ranhgyll uit DNA Apeldoorn
3 Daagse masterclass Gijs Scholten van Aschat
“Nog even een Hamlet. En daarna doen we een biertje.”
Kleine, twinkelende kraalogen en borstelige wenkbrauwen. Een zwarte bril leunt op zijn neus. Aan de ringvinger van zijn linkerhand fonkelt een donkerblauwe zegelring. De andere hand af en toe duikend in de zak met zoute salmiakdrop. Een snor en bakkebaarden. “Moet ik laten staan voor de filmopnames van Piece of My Heart,” vertelt Gijs als hij over de vloer heen en weer loopt op zijn grijze Nikes. Oké, vooruit dan. Hij gaat wel ‘even’ een Hamlet doen… als we naderhand maar met de groep een biertje doen.
Geen voorstelrondje maar direct starten door één voor één je scene voor te lezen. Een paar weken voorafgaande van de workshop hebben we de teksten doorgekregen na een korte vragenlijst; een klassieke of moderne tekst? Een dialoog of een monoloog? Drama of komedie? Na dit te hebben aangegeven zijn de teksten op de persoon af uitgekozen.
Drie dagen lang zouden we gaan werken aan onze tekst en al onderzoekende bij jezelf en eventueel je tegenspeler kijken wat werkt en wat niet. Vooral niet bezig zijn met het resultaat of hoe iets zou moeten zijn, want dat kan verlammend werken. Niet proberen te psychologiseren maar gewoon kijken wat er in het moment ontstaat.
Voel… proef… adem…
We kregen de eerste dag vooral opdrachten hoe de tekst op verschillende manieren te zeggen. “Voel ze… proef ze in je bek” & “Adem is je drijfveer” zijn uitspraken die veelvuldig worden gebruikt door Gijs.
Mensen spelen hun tekst zacht… hard. Met de ruggen tegen elkaar. Liggend op de grond. Schreeuwende, of al rennende. Tijdens het proberen wegdrukken van je tegenspeler. Of kinderlijk, fluisterend… alsof je je tekst ‘s nachts stiekem tegen je broertje of zusje vertelt als 5-jarige.
Gijs benadrukt hoe belangrijk het is jouw tekst voor je te zien. “Maak beelden in je hoofd. Visualiseer. Spreek de zinnen uit alsof je deze uit een verre droom haalt. Rustig. Vertraag. Adem. Want de adem is de drijfveer van je tekst. Adem is je impuls. Adem is de emotie. Een acteur komt tot leven door zijn adem.”
Spanningsbogen
“Spelen is ook weten waar de bogen zitten in je tekst. Of dit nu een klassieke of moderne tekst is. Een monoloog of dialoog. Want tekst gaat over spanningsbogen die je ondersteunt met… weer je adem. Een dialoog voeren is dan ook niets anders dan samen proberen de spanning hoog te houden door te reageren op elkaars impulsen.”
En een stukje uit het klassieke Othello en moderne Client E. Busken worden gespeeld door Gijs om dit te laten zien. Al spelend maken zijn armen één voor één een boog zodat het voor ons duidelijk wordt binnen welke zinnen een boog valt. Op deze momenten zou je een speld kunnen horen vallen en hoor je een diepe zucht van de deelnemers als hij klaar is. Ja, Gijs ademt theater.
Gijs vervolgt: “Houd je adem laag, dit helpt je naar de punt te gaan en de zin neer te zetten. Door laag te ademen kom je tevens makkelijker bij je emotie en ben je bereid te spelen.”
Jazzmuziek
Gijs tikt speels met zijn vingers op zijn been. “Toneelspelen is iedere avond anders, want iedere avond is ook anders.” Hij staat op en vervolgt: “Het leuke van toneelspelen is dat je probeert in het moment te zijn. Net zoals een als een jazzpianist kan je iedere avond op een andere manier spelen en toch binnen de structuur van het nummer uitkomen. Het ritme blijft hetzelfde maar je gaat ermee aan de haal. Je gaat zelf pauzes, versnellingen of vertragingen inzetten. Je impulsen na. Je weet wel. Boebedebieb! Boebedebab!”
Messi
“De kunst is ontspannen te spelen. Neem als voorbeeld Messi. Die speelt fucking ontspannen. Fuckeduck!” Gijs lijkt met haast net zoveel passie te spreken over voetbal als over theater. Iets zegt mij dat hij zeker weten vanavond de EK-finale met veel enthousiasme gaat kijken. En ik vraag mij prompt ook af waarom hij nog nooit is gecast als voetbaltrainer.
“Alle goede voetballers spelen ontspannen omdat ze goed hebben geoefend voor de wedstrijd. Je hoeft dan namelijk minder je best te doen wanneer het erop aankomt. Als je speelt dan ga je op zoek naar wat er op dat moment is. Maar dat kan je niet direct. Omdat te kunnen heb je dáárvoor heel hard gewerkt zodat je die zinnen kunt plaatsen waar je maar wil. Pas dan kan je ontspannen spelen. Vertrouwen op de tekst en het moment. Dan kan je je ook pas goed richten op je tegenspeler. Het meeste werk doe je dus thuis. Tijdens repetities… of tijdens je training. Zoals Messi.”
Houden van
“Voordat je begint met je tekst leren zal je eerst van je rol moeten houden. Zodat je hersenen ook gaan houden van je tekst. Iets wat je niet leuk vindt, kan je namelijk niet goed leren.
Dit betekent dat je je dus eerst zal moeten verbinden met je rol. Een ingang moet proberen te vinden. Ook al vind je de tekst misschien slecht geschreven of de rol in eerste instantie niks. Het gaat om overgave en je openstellen en niet meteen een oordeel hebben. Bekijk welke kans die rol jou biedt iets uit te kunnen zoeken met jezelf.”
En spelen maar
Vanaf de tweede dag leken de woorden van Gijs te zijn neergedaald in veel van de deelnemers. We zagen deelnemers groeien tijdens het spelen. Dit kwam door de veelzijdige opdrachten en aanwijzingen van Gijs. Maar ook vooral de veiligheid die Gijs wist te creëren vanaf het eerste moment. Als een soort vaderfiguur leidde hij de groep op een gelijkwaardige, warme en liefdevolle wijze. Er heerste een onbevangen sfeer waar menig speler het ego kon laten varen en gewoon lekker kon zoeken tijdens het spelen. Zonder schaamte. Zonder oordeel. Voor mij voelde dit als een bevrijding.
Na die drie dagen vond ik het ergens jammer afscheid te moeten nemen van Blanche (Ik speelde een monoloog uit Tramlijn Begeerte). Hoe verknipt ik haar ook moest neerzetten… ergens ben ik van haar gaan houden. En niet alleen van Blanche. Fuckeduck! Ik en de groep zijn ook gaan houden van Gijs.